Adli Ses Analiz

Adli Ses Analiz Hizmetleri: (Audio, Voice, and Acoustical Forensic Services Provided)

Adli Sesbilim

Adli sesbilim, sesbilimin faaliyet alanına giren konuların adli amaçlar için kullanılması ve sesbilimsel araştırmanın adli olaylarla ilgilisoruşturmalar içinde yürütülmesi anlamına gelmektedir.

Konuşmaların kayıt edilmesinin yaygınlaşmaya başlamasından bu yana kanun uygulayıcılar ve mahkemeler uzmanlardan, soruşturmaesnasında veya mahkeme karşısında konuşma örnekleri ile ilgili fikirlerini beyan etmelerini isteye gelmişlerdir. Çoğunlukla bu istekler,kayıtlarda bulunan kişilerin kimliklerinin tespit edilmesi veya konuşmacının kişisel geçmişi ile ilgili gerçeklerin (mesela aksanındanfaydalanılarak) ifade edilmesi olmuştur. Ancak eğer kayıt kalitesi kötü ise konuşulanların ne olduğu veya bir kaset üzerinde oynanıpoynanmadığı da bazı durumlarda istenebilmektedir. Sesbilim adamı veya konuşma-bilim adamının bahsedilen bütün bu konulara sağlayacağıbir katkısı bulunmaktadır (Nolan, 1997).

"Ses kayıtları, işlenmiş ya da işlenecek olan bir suçun sesli tanıklarıdır. Bize suçun, nerede, nasıl ve ne zaman meydana geldiğini, ya da ileride işlenecek bir suçu anlatıyor olabilirler. "

Bir analizci hem savcılık hem de savunma adına çalışabilir. Unutulmaması gereken nokta analizi yapan sesbilimci davayı kendi tarafı için kazanmaya çalışan kişi değildir. 

Görevi; hiç bir etki altında kalmadan bilime dayalı sonuçları objektif bir biçimde ortaya koymaktır.

Adli ses kayıtları üzerinde oluşan genel sorunlar:

• Ses kayıt kalitesi çok zayıf anlaşılması çok zor.
• Bir sesin duyulabilir olması, diğer sesin çok zayıf duyulması.
• Sesin kayıt cihazı gürültüsüyle maskelenmesi.
• 112 gibi önemli konuşma kayıtlarında art alan gürültülerinden dolayı konuşmaların anlaşılmaması.
• Ses kayıt hızının çok hızlı veya yavaş yada inişli çıkışlı olması.
• Kayıt problemleri veya zayıf akustikten dolayı sesin anlaşılmaması.
• Sesin yankılanması nedeniyle anlaşılmaması.

İyileştirme  bilgisayar tabanlı, dijital ses geliştirme teknolojisi ile yapılır.

Analog kayıtlar yüksek kalitede ses kartlarıyla bilgisayara aktarılır. Ardından, yapılacak iyileştirmeye yönelik ses filtreleri yapılır. Bunlar;

• Ses seviyesi arttırılır.
• Konuşmanın anlaşılabilirliği arttırılır.
• Art alan gürültüleri çıkartılır, sesler anlaşılabilir hale getirilir.
• Kayıt cihazı gürültüleri azaltılır.
• Yankı azaltılır veya etkisi ortadan kaldırılır.
• Kayıt hızı problemeleri düzeltilir.

Önemli Not:

1.      Analog ses kayıt kasetleri (standart kaset veya mikrokaset) iyileştirmeden iyi bir sonuç alınabilemesi için orijinalinin kullanılması ve uygun ortamda bir kopyanın alınması çok önemlidir. Orijinal en iyi sonuç verecektir, ancak mevcut değilse, iyi bir kopyası kullanılmalıdır. Uygun şartlarda kopyalanmayan her ses kalite kaybına neden olur.

2.      Dijital ses kayıtlarının iyileştirilmesinde orijinal kayıtların kullanılması önemlidir. Eğer kaydın bir kopyası alınacak ise kopyalama bire bir ve aynı formantta yapılmalıdır.

Günümüzde yaygın olarak kullanılan adli sesbilim uygulamaları şunlardır.

1.      Ses kayıtlarının iyileştirilmesi (Enhancement of Audio Recordings)

2.      Ses Kayıtlarının Orijinalliğinin Analizi (Authenticity Analysis)

3.      Konuşmacı Kimliğinin Saptanması (Voice Identification)

4.      Ses örneklerinin toplanması/alınması (Collection of Exemplar)

5.      Karşılaştırma Kriterleri (Standards for Comparisons Determination)

6.      Ses çözümlemesi (Tape) (Forensic Transcription)

7.      Akustik analiz ve ses ölçümü (Acoustical Analysis & Sound Measurement)

1. Ses kayıtlarının iyileştirilmesi (Enhancement of Audio Recordings)

Bir suçun aydınlatılmasına yardımcı olacak önemli ses kayıtları, çoğu zaman düşük kalitede veya az kelime grubuna sahip oluyorlar. Bu tür kayıtlara için iyileştirme işlemeleri sinyal gürültü oranının elverdiği ölçüde yapılır.

• 112, 155,156 gibi acil durum ve ihbar telefonların kayıtlarının ön ve arka konuşma kayıtlarının incelenmesi.
• Çeşitli gürültülü ortamlarda kaydedilmiş (vücut mikrofonu gibi) seslerin ve konuşmaların ortaya çıkartılması.
• İki veya daha fazla kişi arasında geçen kaydedilmiş görüşmelerin ayrıştırılması.
• Sesli mesajların iyileştirilmesi, ortaya çıkarılması.
  

2. Ses Kayıtlarının Orijinalliğinin Analizi (Authenticity Analysis)

Bir  ses kaydının orijinalliğini veya bütünlüğünün olup olmadığının tespiti için detaylı bir analiz yapılır. Ses kaydı üzerinde; ekleme, çıkartma (silme) veya orijinalliği tespit edilir.

Analog Kurgu: Tüm analog bant kayıt cihazları en az iki kafa vardır, biri silme işini yapar diğeri ise kaydetme/oynatma kafasıdır. Ses kaydı bant üzerine yapılırken, bant kayıt/oynatma bölümüne gelmeden önce ilk silme bölümünden geçer, bir önceki kayıt bu bölümde silinir ve kayıt silinmiş bölüm üzerine yapılır. Kayıt kafası bant üzerinde bir manyetik iz ya da "imza" bırakır. Kayıt durdurulduğunda, silme ve kayıt kafası tekrar bir manyetik iz ve ya imza bırakılır.

Kullandığımız adli ses yazılımlarıyla bant üzerinde bulunan bu izleri tespit edebilir. Bu izler karşılaştırma için görüntülenebilir. Orijinallik tayini için, sesin kaydedildiği cihaz talep edilecektir.

Bir ses bandı; durdurma, duraklatma ve oynatma anında kendine özgü izleri barındırır ve benzersiz özelliklere sahiptir.

Dijital Kurgu: Profesyonel bir ses uzmanı veya bu işlerle uğraşan insanlar gelişen teknolojiyle birlekte özel/genel yazılımlar kullanarak tespiti çok zor şekilde dijital bir ses kaydını silebilir, eklenti yapabilir, akustik ortamı kopyalayabilir veya değiştirebilir. Konuşmanın doğal akışı içindeki söylem ve ezgi çözümlemesi işitsel ve enstrumental analizlerle tespit edilir.

Ses Bantlarında ve kayıtlarında yapılmış olan değişiklikleri bulmak için kullanılan yöntemler.

Fiziksel İnceleme: Fiziki muayene ses bandının durumunu belirlemek için ve çalışmasını etkileyecek herhangi bir hasar olup olmadığını kontrol için yapılır.

Kritik Dinleme: Kritik dinlemede işitsel değerlendirme yapılır, dilbilimsel özelliklere bakılır.

Dalga formu Analizi: Bir kayıt adli ses yazılım veya ses düzenleme yazılımı kullanarak bilgisayara aktarılır. Dalga formu, grafiksel olarak zaman ve kaydedilen seslerin genlik arasındaki ilişkiyi verir ve kanıt ve örneklem kayıt arasında karşılaştırılmasına olanak verir.

Spektrografik Analizi: Spektrografik analizde sesin,  zaman, frekans ve genlik değerlerine bakılır. Sesin özgün karakterleri çıkartılır herhangi bir boşluk etkilerini ve akustik farklılıklarına bakılır.

Manyetik İz Analizi: Analog ses kayıt cihazlarında oynatma/durdurma ve kayıt/silme kafaları  kendine özgü karekterlerini manyetik bant üzerine parmakizini (imza) bırakır. Manyetik geliştirme sürecinde bir tahribatsız Freon tabanlı iyonize-parçacık çözümü uygulayarak (Faraday Kristali) mikroskobik büyütme altında incelenir ve izler tespit edilir.

3. Konuşmacı Kimliğinin Saptanması (Voice Identification)

Spektrografik/ İşitsel Ses Tanımlama: şüpheli sesin inceleme yapılan sese ait olup olmadığını belirlemek amacıyla bilinmeyen bir ses ile bir veya daha fazla bilinen seslerin işitsel (dinleme) ve spektrografik  karşılaştırması olarak tanımlanır.

Spektrum (sesizi), konuşulan her kelimenin özelliklerini görsel karşılaştırmayı kolaylaştırır.  Spektrogram üç biçimde sesin bileşenlerini görüntüler; zaman, konuşma anında ses yolundaki havanın titresim frekansı (Formant-Hz) ve genlik.

Bu tür ses bilimsel analiz, bir sesin diğer bir sesten ayıran benzemez özellikler sahip olduğu ilkesine dayanır. 

Kişinin sahip olduğu konuşma organları; boğaz, burun ve ağız boşlukları ve şekli, uzunluğu, ses tellerinin gerginliği, vokal boşluklar, büyüklüğü ve yapıları sesin karakteristiğini oluşturur.  Sesisin taklit edilmesi mümkün olmakla beraber taklit edilen sesin tespitide mümkündür. Ayrıca iki sesin karşılaştırmasında, perde, zamansal faktörler, sosyodilbilimsel analiz (Sive ve ağız özellikleri), Jargon kullanımı, sözdizimsel analiz (Patolojik bozuklukların saptanması), konusma ritmi (nefes alma sıklığı ve derinliği) gibi kişinin kendine özgü konuşma özelliklerine bakılır. Dilbilim eğitimi almış uzaman kişilerce yapılabilecek bu analizde inceleme işitsel olarak yapılır ve konuşmacının konuşmasındaki bütün sesbilimsel (fonolojik) ve dilbilimsel detaylar çıkarılır.

Bilgisayar yazılımları vasıtasıyla verilerin akustik ölçümleri yapılır.

 4. Ses örneklerinin toplanması/alınması (Collection of Exemplar)

Bilinmeyen ses kaydının kime ait olduğu tanımlamasının yapılabilmesi için şüphelilerden alınacak ses örneklerine gereksinim vardır. Alınacak bu ses örnekleri, bilinmeyen ses kaydının kayıt ortamına benzer bir ortamda kaydedilmeli, bilinmeyen ses kaydında konuşulan kelimelerin kullanıldığı bir konuşma metni oluşturarak şüphelilere okutulmalı, ezbere söyletilmeli, doğal konuşma ortamı yaratılarak kayıtları yapılmalıdır.

 

5. Karşılaştırma Kriterleri (Standards for Comparisons Determination)

Aşağıdaki FBI, Ses Mühendisliği Derneği (Audio Engineering Society- AES), Uluslararası Kimlik Tanımlama Birliği (The International Association for Identification-IAI) ve Kayıtlı Delil Amerikan Konseyi (American Board of Recorded Evidence-ABRE), Avrupa Adlibilimler Enstitüsü Ses Analiz Grubu (ENFSI Expert Working Group Forensic Speech and Audio Analysis  -FSAAWG) dahil olmak üzere ses tanımlama ile ilgili tüm meslek kuruluşları, tarafından uluslar arası kabul edilen standartlar şunlardır:

·        TANIMA: Karşılaştırılabilir kelimelerin en az % 90 işitsel ve spektral çok benzer olmalıdır. Eşleşen kelime sayısı 20'den az olmamalı ve en az üç adet incelenebilir formantı (F) olmalıdır.

·        KUVVETLE MUHTEMEL TANIMA: Karşılaştırılabilir kelimelerin en az % 80 işitsel ve spektral çok benzer olmalıdır. Eşleşen kelime sayısı 15'den az olmamalı ve en az iki adet incelenebilir formantı (F) olmalıdır.

·        OLASI TANIMA: Karşılaştırılabilir kelimelerin en az % 80 işitsel ve spektral çok benzer olmalıdır. Eşleşen kelime sayısı 10'dan az olmamalı ve en az iki adet incelenebilir formantı (F) olmalıdır.

·        KARAR VEREMEME: İşitsel ve spektral inceleme sonucunda, incelemeyi yapan uzman tanıma/eleme kriterlerini bulamadıysa (kaydın çevresel etkenlerden etkilenmesi) olumlu yada olumsuz bir karar verememesidir.

·        OLASI ELEME: İşitsel ve spektral inceleme çok farklı olmalıdır. Karşılaştırılabilir kelimelerin en az % 80 eşleşmiyor olmalıdır. Eşleşmeyen kelime sayısı  10'dan fazla olmalıdır.

·        MUHTEMEL ELEME: İşitsel ve spektral inceleme çok farklı olmalıdır. Karşılaştırılabilir kelimelerin en az % 80 eşleşmiyor olmalıdır. Eşleşmeyen kelime sayısı  15'den fazla olmalıdır.

·        ELEME: İşitsel ve spektral inceleme çok farklı olmalıdır. Karşılaştırılabilir kelimelerin en az % 90 eşleşmiyor olmalıdır. Eşleşmeyen kelime sayısı  20'den fazla olmalıdır.

 

6. Ses çözümlemesi (Tape) (Forensic Transcription)

Ses çözümlemesi (Tape)  kaydedilmiş bir konuşmanın metine dönüştürme işlemidir. Kelimelerin doğru ve ağızdan çıktığı şekliyle yazılmalıdır. Uzman olmayan kişiler tarafından yapılan hatalı/tutarsız ve eksik çözümlemeler yargılama sürecinde büyük zaman kaybına yol açmakta ve hakimlerin hatalı karar vermesine neden olmaktadır.   

7. Akustik analiz ve ses ölçümü (Acoustical Analysis & Sound Measurement)

Ses analizinde sesin kaydedildiği ortamın belilerlenmesi, diğer maddi deliller ile ilişkisinin kurulması için akustik özelliklerinin belirlenmesi çok önemlidir.

Uzman kaydın yapıldığı ortamdaki art alan sesleri tanımlayarak nasıl mekanda bulunulduğunu tespit edebilir. Örneğin, rüzgar, su, silah, tren, araç, makina ..vb sesleri duyabilir/tanımlayabilir.